Batklaue Opgetekend door Wolf Geene
Aubelemènkes (of auvermenkes) laefde onger de aert en waare mit 30 cm.get grooter es bousjkes, die mer 15cm. langk waare. Ze zouge get bleik; waare ömmer mit wisselkènjer aan 't sjörge en komme in vööll Zittisje verhaole veur. Omgereikent waar ein aubelemenke 20% sjwaorder en ei bousjke 20% lóchter es geweun luuj van gelieke greute. Waarschijnlijk is het verhaal van de Auvermenkes als volgt ontstaan. Mismaakte mensen of kleine mensen (lilliputters) zijn er altijd geweest. Daar was in vroegere tijden geen speciale hulp of opvang voor. Ze werden door de gemeenschap uitgestoten, vaak ook omdat men vermoedde dat deze mismaakte mensen iets met de duivel te maken hadden. Vermoedelijk leefden ze in groepen, teruggetrokken uit de samenleving, in bossen of holen. Vaak maakten ze daarbij gebruik van plaatsen waar mensen niet zo gauw kwamen omdat deze plaatsen iets geheimzinnigs hadden; mensen waren in die tijd erg bijgelovig. Zo'n plaats kon bijvoorbeeld een oude grafheuvel zijn zoals in het Limbrichterveld waar de Auveleberg gelegen was. Om aan kleding en voedsel te komen werkten deze mensen 's nachts bij de boeren. Uit dankbaarheid zette de boer dan eten of kleding klaar voor de Auvermenkes. In de verhalen komen goedaardige en kwaadaardige Auvermenkes voor en dat zal wel te maken hebben met de manier waarop de samenleving hen bejegenden. Als de Auvermenkes niet kregen wat ze nodig hadden zullen ze beslist wel eens wraak genomen hebben. De batter van de Meulelbaek woorte meistens gout ongerhaute. Zeeker sjtroummob van 't sjteine murke tot ei sjtök verbie de sjteine sjloes zouge de kènj d'r gout rech en sjteevich oet. Mer de betjes van de keutelbaek kóste eigelik gein kènj nuime, de Pruusse kantj sjtélde al gaar niks veur, dao mos jeederskeer 't waater oette baenje trök in de baek loupe. Toch hauw Maanes opdrach gekreege op teen plaatsje, door de statstummerman aafgepaolt, batklaue aan te brenge, die door de stat woorte aangeleevert. Vruiger woort daoveur basalt gebroek dae gans mit karre via de Himmelsleiter oet d’n Eiffel woort gehaolt. Saer ei paar jaor hauwe ze einen angere sjtein oppe billigge Jaakop gevonje, in de buurt van Rolduc, (Nievelsteiner zandsteen) eine vööl weenigger wieë waech. Dees nuuj saort sjtein waar veur hööm aével neit hel genoch, mer de sjtatboemeister besjlisde, Maanes hau allein mer te staapele, moel toe en wieër niks. Saame mit de vouerman hau 'r zich de sjwaor sjtein gereitgelach oppe plaatsj, woo ze komme moste. Hae zuut de kar mit de broene maere d'r veur richting Lömmerichterpaort verdwiene, kik nao zien döchterke Marjèn dat get wieër baove oppe sjteinhuip is aan 't kleddere, de moel swart van dn oukouk, de flesj mit klooterwaater inne henj. 't Mót van 't waater ewech blieve, mer kump allewiele nei d'rbie. Vööl kent neit gebeure: Hae is d'r zellef bie en de baek is in deezen tied van 't jaor mee tódder es waater, het meiste löp natuurlik door de Meulébaék es de sjteine sjloes toe is. 't Bietje naatichheit, wat hie siteit löp ewech oete baenje aan 't zuue van de sjtat. 't Is sjoon waer, mer d'r sjtaon sjaopewuikskes in de loch en hae wit: daat geef raenge, mer deezen aovent noch neit Noe neit druime, wirke mòt 'r. Hae geit geliek de baék in om de volgende rie blök sjuins nao baove te plaatsje. Mörge haet 'r mee luuj hie, mer 't eesjte sjtökske mot 'r zellef lëGGe. Effe laater haet 'rgans hénjig weier zoo eine sjwaore batklau gepak, dae 'r sjoon tösje ein paar angere sjtein leet zakke es 'r ein root lummelke door de lòch zuu onger ziene sjtein terech kump. Giftich kik 'r nao zien dochter, mer 't erm kentj is waal neit wiet ewech , mer toch te wiet om, sjöljich te zeen. Marjèn kump geliek wiezentaere op Maanes aaf en es 'r ómkik zuut 'r wie ein klein, bleik menke de rooe lap onger de sjtein oet perbeiert te kriege. Hae wit 't geliek: dit mót ein aubelemenke zeen. Eine lambertusvout hooch, ei bietje bleik, wieste kins verwachte van eine dae meistentiets onger de gróntj laef. Aubel kump van 't letien, van albus, wit, hóbbe de paatesj hööm e paar jaor trök geleert. Prontj het waeze wat 'r zich ummer veurgestelt haet, mer waat 'r tot noe noots gezeen haet. Zien dochter blif sjuins achter ‘m sjtaon en geef 'm get sjuu ein hèntje, ofsjoon 't mènke gaar neit zoo sjoe dr oetzuut. Noe mot 'r zich waal es vaader gedraage. Hae wòl datter get baeter gelaeze hou watter doon mós in zoon geval. "Hodie oculis meis ipsis homunculum vidi". Hae heurt de paater 't verhaol van dae professor noch veurlaeze. "Vandaach höb ich mit eige auge ein bousjke gezeen'. Ister mesjiens ei versjil tösje bousjkes en aubelemèn? Leifst zou er ewechloupe mer dat kint'r neit mit 't kènjt aan de hanjt. Eigelik haet 'r mitlieje mit 't mènke, mer wat mot 'r doon? Hae heurt zien vrou al zëGGe: 'Dao sjteit 't sjaop en sjit". Jao sjiete kòs er noe waal, mer dan in de bóks. Aubelemèn zeen geveerlik este get angesj duis es ze verwachte, mer wie kenste hun gewendes kènne este dien gans laeve noch noots ein aubelemenke gezeen höbs? "Kèn ich uch hëlpe heer" vrouch 'r ei bietje verlaege. Hae vuilde zich eine proemezeikert. Maanes waar geine moelejan. 't Menke keek op en zach: "Jao, gaer, es ich mien mötsj neit op höb, kin ich dae sjtein neit höffe en es ich daé sjtein neit höf, kriech ich mien mötsj neit trök'. Haer luchde de sjtein, d'n aubeleman noum zien mötsj en zach doe: 'Kom vanaovent taenge d'n duuster allebei nao 't aubelefees woo de baéke bieein komme, bie de Klootsbrök. Gein anger luuj mitbringe, dan zal ich mich bie uch bedanke. Kiek gout wat veer mit dien batklaue doon. Veurdat ze zéGGe kooste dat de mam toes zout mit de sop zat 'r z'n mötsj op en waar opens ewech. Maanes haet gein batklaue mee gelach dae middich. Ze höbbe dao aan de kant van de baek gezaete en Marjèn haet hondert oet gevraoch. Jao, aubelemèn kinste röstich alle bermiete en gesjeer oetlene, ouch este 't drekkich höbs boetegezat; 't kump ummer in eine daach zuuvergewésje trók. Nei, Aubelemèn kinste neit zeen es ze de mötsj ophaute, este ze wils zeen moste drööt sjpanne oppe heuchde van diene knei en gedöljich wachte pës eine dr hauf sjlaopentaere taengenaan löp en zien mötsj aafvilt. En saer vandaach weit ich auch, dat ze zónger mötsj vööl krach verleize, angesj hau d'r dae sjtein waal zellef opgeluch. Ze hóbbe weurt gat, toes, de mam wol beslis mit, mer dat maagde neit, dat hou d'n aubeleman duudelik gezach. Vaader en dochter zeen d'r opoet getrokke wie de zon onger begós te gaon en ze waare bie de Klootsbrök wie 't duuster begós te waere. 't Leek waal of die twee és famieje geneut waare: Alle aubelemenkes en vruikes, want die besjtáon ouch, hauwe de mötsjkes afgezat en zoute in eine krenk biejein en effe laater sjtonge ze allemaol te sjprènge en te zènge en in ein saort menuet te danse om ei vuur woo ze sjwarte stein op sjmeete. De mötsjkes hauwe ze allemaol in de sjtroek gehange, Maanes en Marjèn koste 't gout zeen, mer dat doerde mer ein paar minute, want jaomer genoch: opens heurde ze eine heldere toon, begoos jederein doorein te loupe, pakde zien mötsjke en waar ewech. Allein ooze gasheer sjtong noch veur oos naas mitte mötsj in de hènj en zach: "d'r ein vraem doef oppe sjpiekert, eemes sjteit oos oet te loere. Denk gout nao euver de stein, dieste hiej op 't vuur höbs zeen sjmiete. 't Fees geit geweun door, mer dat kint geer noe neit mee zeen. Haer zouch aan 't bewaege van de sitruuk dat 'r geliek houw en zach taenge Marjèn: Ich denk dat vir hie urges ein nuusjierige hoesvrou vènje. Omdat ze waal wós dat 't höör sjout waar, dat 't fees opens hauw opgehaute sjtóng de mam ein bietje te bööke achter eine sjtroek . Marjèn leip tösje de pap en de mam nao hoes. D'n eine waar noch ein bietje giftich en de anger sjaamde zich en böökde noch ummer. Ze zach taenge die twee, dat 't neit erg waar, maar eigelik vonj 't 't tóch waal jaomer, d'r zeen mer weenich luuj die mit eige auge aubelemèn gezeen höbbe. Sangerdaachs zeen ze alle drie weier nao de klootsbrök gewanjelt. De esj in 't vuur waar noch gluient, me kòs 't zo weier aanblaoze. Maanes noum zich e paar klaue mit om euver ei paar maontj toes oppe potsitouf te perbeiere. Ze zegge dat 'r laater d'n eesjte kaoléboer gewaes is, mer daoveur is gein bewies.
Nederlandstalige versie:
De Aubelemènkes Wolf Geene Aubelemènkes (of auvermènkes) leefden onder de grond en waren ongeveer 30 cm.groot. Ze zagen wat bleek uit; waren altijd met wisselkinderen aan 't sjouwen en ze komen in veel Sittardse verhalen voor. Waarschijnlijk is het verhaal van de Auvermenkes of dwergen als volgt ontstaan:. Mismaakte mensen of kleine mensen (lilliputters) zijn er altijd geweest. Daar was in vroegere tijden geen speciale hulp of opvang voor. Ze werden door de gemeenschap uitgestoten, vaak ook omdat men vermoedde dat deze mismaakte mensen iets met de duivel te maken hadden. Vermoedelijk leefden ze in groepen, terug getrokken uit de samenleving, in bossen of holen. Vaak maakten ze daarbij gebruik van plaatsen waar mensen niet zo gauw kwamen omdat deze plaatsen iets geheimzinnigs hadden; mensen waren in die tijd erg bijgelovig. Zo´n plaats kon bijvoorbeeld een oude grafheuvel zijn, denk aan de Auveleberg in het Limbrichterveld. Om aan kleding en voedsel te komen werkten deze mensen ´s nachts bij de boeren. Uit dankbaarheid zette de boer dan eten of kleding klaar voor de Auvermenkes. In de verhalen komen goedaardige en kwaadaardige Aubelemenkes voor en dat zal wel te maken hebben met de manier waarop de samenleving hen bejegende. Als de Auvermenkes niet kregen wat ze nodig hadden zullen ze beslist wel eens wraak genomen hebben.
Maar nu ons verhaal: Stenen voor de Molenbeek De oevers van de Molenbeek werden meestal goed onderhouden. Zeker stroomafwaarts, van 't Sjteine Murke tot een stuk voorbij de Sjteine Sjloes, zagen de oevers er goed recht en stevig uit. De oevers van de Keutelbeek kon men eigenlijk geen oevers noemen; de Duitse zijde stelde al helemaal niks voor, daar moest iedere keer 't water uit de baenje ( beemden) weer terug in de beek lopen. Toch had Maanes opdracht gekregen om op tien plaatsen, door de stadstimmerman afgebakend, oeverblokken aan te brengen, die door de stad werden aangeleverd. Vroeger werd daarvoor basalt gebruikt dat helemaal met kar en paard via de Himmelsleiter uit de Eiffel werd gehaald. Sinds een paar jaar wilde het stadsbestuur bezuinigen op het onderhoud en was men op zoek gegaan naar een goedkopere steensoort. Deze werd gevonden in de buurt van Rolduc en dat was niet zo ver. Deze nieuwe soort steen was wat Maanes betrof eigenlijk niet hard genoeg, maar de stadbouwmeester besliste. Maanes moest alleen maar stapelen; mond dicht en verder niks. Samen met de voerman heeft hij de zware blokken klaargelegd op de plaats waar ze moeten komen te liggen. Hij ziet de kar, met de bruine merries ervoor, in de richting van de Limbrichterpoort verdwijnen. Vervolgens kijkt hij naar zijn dochtertje Marjan die iets verder boven op een hoop stenen klimt, haar mond zwart van oukouk, de fles met dropwater in de hand. Ze moet van het water wegblijven maar ze komt nu toch wel erg dicht erbij. Veel kan er niet gebeuren; hij is er zelf bij en de beek is in deze tijd van het jaar meer modder dan water. Het meeste water loopt natuurlijk door de Molenbeek nu de Sjteine Sjloes dicht is. Het beetje water dat hier staat, is het water dat wegloopt uit de baenje ten zuiden van de stad. 't Is mooi weer, maar er staan schapenwolkjes in de lucht en hij weet: dat betekent regen, maar deze avond nog niet. Nu niet dromen; werken moet hij. Hij gaat meteen de beek in om de volgende rij blokken schuin naar boven te leggen. Morgen zijn er meer mensen aanwezig, maar 't eerste stuk moet hij zelf leggen. Even later heeft hij heel handig weer zo een zware blok gepakt, die hij mooi tussen een paar andere laat zakken wanneer hij een rood stukje stof door de lucht ziet vliegen, dat net onder zijn steen terecht komt. Giftig kijkt hij naar zijn dochtertje, maar het arme kind is weliswaar niet ver weg maar te ver om hieraan schuldig te kunnen zijn. Marjan komt tegelijkertijd naar Maanes toe gelopen en als hij omkijkt, ziet hij hoe een klein, bleek manneke ´t stukje rode stof onder de steen vandaan probeert te halen. Hij weet 't meteen: dit moet een aubelemènke zijn. Een lambertusvoet ( circa 30 cm ) hoog, een beetje bleek, zoals je kunt verwachten van iemand die het grootste deel van de tijd onder de grond woont. Aubel komt van het Latijn, van albus, wit, hebben de paters hem een paar jaar geleden geleerd. Precies het wezen dat hij zich altijd voorgesteld had, maar dat hij tot nu toe nog nooit gezien had. Zijn dochter blijft schuin achter hem staan en geeft hem, een beetje schuw, een handje, terwijl `t manneke er helemaal niet zo bang uitziet. Nu moet hij zich wel als vader gedragen. Hij zou willen dat hij wat beter gelezen had wat hij moest doen in zulk geval. "Hodie oculis meis ipsis homunculum vidi ". Hij hoort de pater `t verhaal van de professor nog voorlezen. "Vandaag heb ik met eigen ogen een kabouter gezien' . Is er misschien een verschil tussen een kabouter en een aubelemènke? Liefst zou hij weglopen maar dat kan niet met het kind aan zijn hand. Eigenlijk had hij medelijden met 't manneke, maar wat moet hij doen ? Hij hoort zijn vrouw al zeggen: 'Daar staat hij met zijn mond vol tanden” Hij was inderdaad sprakeloos van schrik. Aubelemèn zijn gevaarlijk als je iets anders doet dan ze verwachten, maar hoe kun je nu weten wat ze van je verwachten als nog nooit van je leven een aubelemènke gezien hebt? "Kan ik u helpen mijnheer” vroeg hij een beetje verlegen. Hij voelde zich een lafaard. Maanes was geen praatjesmaker. 't Manneke keek op en zei: "Ja graag, want als ik mijn mutsje niet op heb, kan ik die steen niet optillen en als ik die steen niet optil, krijg ik mijn muts niet terug“. Maanes tilde de steen op, het aubelemènke nam zijn muts en zei toen: 'Kom vanavond tegen het donker allebei naar het aubelefeest daar waar de beken bij elkaar komen, bij de Klootsbrök. Geen andere mensen meebrengen, dan zal ik jullie bedanken. Kijk goed wat wij met die blokken van jou doen. Voordat ze zeggen konden dat moeder thuis zat te wachten met de soep zette hij zijn mutsje op en was opeens verdwenen. Maanes heeft geen blokken meer gelegd die middag. Ze hebben daar aan de kant van de beek gezeten en Marjan heeft honderd uit gevraagd. “Ja, aubelemèn kun je rustig alle koperen ketels en bestek uitlenen, ook als je alles vuil buiten hebt gezet; ’t komt altijd binnen een dag schoongewassen terug.” “Nee, Aubelemèn kun je niet zien als ze de muts ophouden, als je ze wilt zien moet je draad spannen op kniehoogte en geduldig wachten tot er eentje er half slapend tegen aanloopt zodat zijn muts afvalt. En sinds vandaag weet ik ook, dat ze zonder muts veel kracht verliezen, anders had hij die steen wel zelf opgetild. Ze hebben woorden gehad, thuis, moeder wilde beslist mee, maar dat mocht niet; dat had de aubeleman duidelijk gezegd. Vader en dochter zijn er opuit getrokken tegen zonsondergang en ze waren bij de Klootsbrök toen het donker begon te worden. 't Leek wel of die twee als familie genodigd waren: Alle aubelemènkes en vrouwtjes, want die bestaan ook, hadden de mutsjes afgezet en zaten in een kring bij elkaar en even later stonden ze allemaal te springen en te zingen en in een soort menuet te dansen om een vuur waar ze zwarte stenen op gooiden. De mutsjes hadden ze allemaal in de struiken gehangen. Maanes en Marjan konden hen goed zien, maar dat duurde maar een paar minuten, want jammer genoeg: opeens hoorden ze een heldere toon, iedereen begon door elkaar te lopen, pakte zijn mutsje en weg waren ze. Alleen onze gastheer stond er nog, met zijn muts in zijn hand en zei: "er zit een vreemde duif op het hok; er staat iemand naar ons te loeren. Denk goed na over de steen, die je hier op 't vuur hebt zien gooien. 't Feest gaat gewoon door, maar dat kunnen jullie nu niet meer zien. Maanes zag aan 't bewegen van de struiken dat hij gelijk had en zei tegen Marjan: Ik denk dat we hier ergens een nieuwsgierige huisvrouw vinden. Omdat ze wel wist dat het haar schuld was, dat 't feest opeens had opgehouden stond moeder een beetje te huilen achter een struik. Marjan liep tussen vader en moeder naar huis. De een was nog een beetje giftig en de ander schaamde zich en huilde nog steeds. Ze zei tegen de twee, dat 't niet erg was, maar eigenlijk vond ze het toch wel jammer want er zijn maar weinig mensen die met eigen ogen aubelemèn gezien hebben. De andere dag zijn ze alle drie weer naar de Klootsbrök gewandeld. De as in 't vuur was nog gloeiend, men zou het zo weer kunnen aanblazen. Maanes nam een paar blokken mee om in de winter thuis op potkachel te proberen. Ze zeggen dat hij later de eerste kolenboer geweest is, maar daarvoor is geen bewijs.